CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer, geçtiğimiz günlerde Türkiye’de her 3 çalışandan birinin fazla mesai yaptığını belirtti. Gürer, son yıllarda fazla mesainin olağan çalışma haline dönüştüğünü aktarırken konunun incelenmesi için meclis araştırması önergesi verdi. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) 2016 verilerine göre Türkiye’de çalışanların yüzde 34’ü haftada ortalama 50 saatten fazla çalışmış. Bu oran Türkiye’yi OECD ülkeleri arasında çalışanları en çok mesai yapan ülkelerden biri yapıyor.
Türkiye’deki haftalık mesai saatleri yasalarla net bir şekilde belirlenmiş durumda. Türk İş Kanunu’na göre çalışanlar için belirlenen normal haftalık mesai süresi 45 saat. Ancak, ülkenin genel yararları, işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla mesai yapılabiliyor. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak tanımlanıyor. Eğer, haftalık çalışma süresi sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiyse, uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak öngörülüyor.
AKILLI TELEFONLA MESAİ
Özellikle akıllı telefonların hayatımıza girmesi iş-özel hayat dengesi tartışmalarını da beraberinde getiriyor. Son yıllarda özellikle beyaz yakalı çalışanlar ofislerdeki mesailerini bitirip eve gitseler bile şirketleri tarafından verilen akıllı telefonlar veya dizüstü bilgisayarları ile evden çalışmaya devam edebiliyorlar. Bu sürenin fazla mesaiden sayılıp sayılmaması sıkça tartışılıyor. Av. Alper Yılmaz, bu konuda Fransa’da yeni yürürlüğe giren bir yasa olduğunu aktarıyor. Yasaya göre 50’den fazla çalışanı olan işletmeler personelin e-posta alması ve göndermesi gereken saatleri belirlemek zorunda kalacak. Çalışanlar da mesai saatleri dışında işyeri e-posta hesaplarına bakmak zorunda olmayacak. Yılmaz, Türkiye’de bu konuda net bir hüküm olmadığını, ancak e-posta ve benzeri yollarla mesai saatleri sonrasında da çalışandan iş yapması istenmesi halinde bunun çalışma süresinden sayılmasına engel bir durum olmayacağını düşünüyor.
Peryön İnsan Yönetimi Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Erdem Özdemir de çalışanların işle ilgili geçirdikleri tüm sürelerin çalışma süresi olarak nitelendirilmesi gerektiğini belirtirken bu konuda özellikle ispat sorunları ile karşılaşıldığını aktarıyor. Çünkü, çalışanın bu gibi durumlarda ne kadar mesai harcadığını kesin olarak saptamak güç. Özdemir, Batı Avrupa’da bu gibi uygulamalar sınırlandırılsa da Türkiye’de özellikle yüksek ücreti olmayan çalışanların aleyhinde olan bu uygulamayı sınırlandırıcı net ve somut ölçütler geliştirilemediğini belirtiyor.
ZAMAN AŞIMI 5 YIL
Alper Yılmaz, İş Kanunu’nda beyaz yaka mavi yaka ayrımının olmadığını vurgulayarak “Tüm işçilerin fazla mesai yapması durumunda fazla mesai ücreti hakkı vardır” diyor. Fazla mesai ücreti hesaplanırken her bir saat fazla çalışma için normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi gerekiyor. Örneğin, haftada 50 saat çalışan bir kişi 5 saat fazla mesai yapmış oluyor. Çalışanın saatlik ücreti net 50 TL ise bunun yüzde 50 fazlası 75 TL oluyor. Bu durumda fazladan 5 saat fazla mesai için ödenmesi gereken ücret 375 TL oluyor. Kanuna göre, fazla mesai ücreti ilgili ay bordrosunda gösterilerek çalışana ödenmek durumunda. Eğer işveren bu ücreti ödemezse çalışan açısından iş sözleşmesinin haklı nedenle fesih sebebi oluşuyor. Çalışan fazla mesai yaptığını ancak ücretinin ödenmediğini kanıtlayabilirse kıdem tazminatına hak kazanıyor. Fazla mesai ücretlerini talep için zamanaşımı ise 5 yıl.
İSPAT ŞART
Çalışanın fazla mesai yaptığını iddia etmesi beraberinde kanıtlama yükümlülüğünü de getiriyor. Peryön İnsan Yönetimi Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Erdem Özdemir, yargıtayın yerleşik kararlarına göre çalışanın fazla mesai yaptığını, işverenin ise bu çalışmalara ilişkin ücretin ödendiğini kanıtlamaları gerektiğini belirtiyor. Çalışma Süreleri Yönetmeliği’ne göre işveren, işçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorunda. Özdemir, çalışma sürelerini sağlıklı belgelemeyen işverenlerin bu nedenle fazla mesai davalarını çoğunlukla kaybettiklerini aktarıyor. Çalışma sürelerine dair kayıt yoksa fazla çalışma tanık beyanları ile kanıtlanabiliyor. Özdemir, bu durumda bazen tanıklık yapanların gerçeği ifade etmediklerini, Yargıtay’ın durumu dengeleyebilmek için indirim yaptığını söylüyor.
FAZLA MESAİ HAKLARI
– İş Kanunu uyarınca günlük çalışma süresi en fazla 11 saat. Haftalık 45 saat aşılmasa bile günlük 11 saatin üzerinde çalışma yapılırsa fazla mesai ücreti talep hakkı doğar.
– Çalışma süresinin hesabında öğle yemeği dahil edilmez.
– Bir yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapılabilir.
– Daha önce her yıl Ocak ayında çalışanın fazla mesai yapılması konusunda yazılı onayının alınması gerekiyordu. 2017’de yapılan değişiklikle “fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir” hükmü getirildi.
FAZLA MESAİ DAVASI ÖRNEKLERİ
– Satış temsilcileri genelde belli hedeflere bağlı olarak prim karşılığı çalışıyorlar. Yüksek Mahkemeye göre, satış temsilcilerinin fazla çalışma yapıp yapmadıkları, günlük faaliyet planları ile iş çizelgeleri de dikkate alınarak belirlenmeli. Yargıtay güncel kararlarında, “…İster gezerek, isterse işyerinde çalışsın satış temsilcisi mesaisi artıkça prim alacağı artacağından, fazla çalışma ücretinin yüzde usulünde olduğu gibi sadece zamlı kısmının (% 50) hesaplanması gerekir” diyerek prim ve fazla çalışma ücretleri arasında ilişki kuruyor.
– Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin kararına göre, bordroda ayrıca fazla mesai ödenmiş gibi gösterilip, gerçekte ise çeşitli fazla mesai başlıkları altında gösterilen tahakkukların da aslında maaşın bir parçası olması durumunda, fazla mesai ücretinin hesaplanmasında, bordroların/hesap pusulalarının dikkate alınmaksızın sonuca gidilmesi gerekmekte.
